Bến Phà Xuân Sơn nằm ngay bên bờ sông Son thuộc huyện Bố Trạch tỉnh Quảng Bình. Là vị trí quan trọng trong tuyến đường chi viện của miền Bắc vào miền Nam. Chính vì thế đây được xem là tọa độ lửa, là trọng điểm của những trận đánh phá ác liệt của quân Mỹ. Máy bay thường xuyên oanh tạc xuống khu vực này gây tổn thất to lớn cho quân và dân ta.
Lúc đầu bến phà Xuân Sơn là bến đò ngang phục vụ nhân dân qua lại trên sông Son. Đến năm 1965 khi đường 20 quyết thắng ra đời bến phà chính thức trở thành bến phà chính làm nhiệm vụ đưa người và xe sang sông, đảm bảo thông suốt cho các hướng chi viện từ đường 12, 15 cùng vượt khẩu với đường 20 quyết thắng.
Trong thời kỳ đầu bến phà sử dụng phà 18 tấn kéo tay của ty giao thông Quảng Bình vận hành và quản lý. Đến năm 1966, đại đội cầu phà Xuân Sơn được thành lập lấy phiên hiệu là C16 cầu phà, thuộc binh trạm 14, binh đoàn 599 phụ trách.
lấy phiên hiệu là C16 cầu phà, thuộc Binh trạm 14, Đoàn 559 phụ trách.
Trong khoảng thời gian này, quân địch tăng cường bắn phá bến phà Xuân Sơn gây tổn thất và khó khăn trong công tác đảm bảo vận chuyển thông suốt. Lúc này bến phà Nguyễn Văn Trỗi ra đời, nằm cách bến phà Xuân Sơn 4km về phía thượng nguồn, cách động Phong Nha 800m. Đồng thời xây dựng cầu phao tại bến phà Xuân Sơn làm tăng khả năng vận chuyển.
Nghị quyết lúc này được đưa ra là :”Động là nhà, bến phà là trận địa”. Bộ đội ta đã mưu trí chọn Động Phong Nha làm nơi cất giấu cano, cầu phà và các khí tài quan trọng khác. Đến chập tối thì đưa ra lại bến thuyền để làm nhiệm vụ, rạng sáng hôm sau lại được tháo ra giấu vào động. Nhờ sự thông minh, mưu trí, hàng ngàn vạn lượt vận chuyển được thông tuyến xuyên màn đêm.
Những năm 1968 mức độ ném bóm, đánh phá của quân Mỹ ngày càng ác liệt hơn. Ban ngày chúng sử dụng máy bay L19 trinh thám và chụp ảnh quan sạt dọc bờ sông Son, ban đêm dùng máy bay C130 thả đèn dù, pháo sáng nhằm phát hiện hoạt động của quân ta.
Mối ngày có khoảng 12 đến 16 lượt các tốp máy bay ném bom bắn phá liên tục vô cùng dữ dội. Ngoài ra quân địch còn sử dụng rocket bắn vào cửa động Phong Nha nhằm đánh sập cửa hang, phá hủy nhiều cầu phà, cháy nhiều ca nô, hàng hóa ở bãi tập kết… Bến cạnh đó địch còn sử dụng các loại bom tia laze, bom từ trường, thủy lôi thả xuống trên dòng sông Son.
Song sông hiền hoa thơ mộng nay hoang tàn, xơ xác, nhiều cán bộ chiến sĩ bị thương và hi sinh trong lúc làm nhiệm vụ. Tuy nhiên với quyết tâm cao đảm bảo thông suốt quân ta đã bố trí nhiều trận địa pháo để bảo vệ bến phà, yểm trợ qua sông. Tổ chức rà phá bom từ trường dưới đáy sông… nhiều anh hùng dũng cảm đã không tiếc thân mình hi sinh vì độc lập tự do của dân tộc. Phà vẫn qua sông đưa khí tài, quân lương chi viện cho chiến trường dưới làn mưa bom bão đạn của quân thù.
Năm 1986 bến phà Xuân Sơn được xếp hàng là di tích lịch sử Quốc Gia. Và thủ tướng chính phủ đã ký quyết định xếp hạng di tích lịch sử quốc gia đặc biệt thuộc hệ thống di tích lịch sử đường Trường Sơn ngày 09/12/2013.
Nay hòa bình đã đến trên khắp quê hương, Dòng sông Son đã trở lại vẻ đẹp huyền diệu vốn có của nó. Là một trong những địa danh nổi tiếng thu hút khách tham quan khi đến với Phong Nha Kẻ Bàng.
Bến Phà Xuân Sơn là chứng minh quan trọng trọng lịch sử chiến tranh oai hùng của dân tộc Việt Nam nói chung và người dân Quảng Bình nói riêng.
Đến du lịch Quảng Bình bạn hãy một lần du thuyền trên dòng sông Son, khám phá hang động Phong Nha, tìm hiểu lịch sử và cuộc sống yên bình nơi đây nhé.